کانون نمازوقرآن جرعه نورزابل

 معرفی الگوهای تربیتی درون قرآن

فهرست مطالب

پیشگفتار

مقدمـه

فصل اول: تحمیل صور ازیا تقسیم بندی اسوه های قرآنی

1-    پیـامبران و غیر پیـامبران

2-    اسوه های معصوم و غیر معصوم

3-    اسوه های همـه جانبه و اسوه های یک بعدی

3-1 اسوه های تمام عیـار و همـه جانبه

3-2 اسوه های یک جانبه یـا چند جانبه

4- اسوه های با نام و اسوه های بی نام

5- افراد اسوه و جماعت اسوه

فصل دوم: پیـامبران بعنوان اسوه و ویژگی های آنان

1-    پیـامبران اولوالعزم، تحمیل صور ازیا اسوه های برتر و شیمـه های تبلیغی آنان

ثنای محمد(ص) درون قرآن و اسوه بودن او

محمد(ص) اسوه رحمت

شیوه تبلیغی پیـامبر اسلام(ص)

حضرت نوح(ع) اسوه استقامت درتبلیغ

شیوه های تبلیغی حضرت نوح(ع)

حضرت ابراهیم(ع) اسوه توحید و خدا محوری

شیوه های دعوت حضرت ابراهیم(ع)

حضرت موسی(ع) اسوه مبارزه با استکبار

شیوه های دعوت حضرت موسی(ع)

حضرت عیسی(ع) اسوه تواضع

شیوه تبلیغی حضرت عیسی(ع)

2-    دیگر پیـامبران اسوه و شیوه های تبلیغی آنان

حضرت آدم(ع) ویژگی های او

حضرت ادریس(ع) اسوه تعلیم و تدریس

شیوه های دعوت حضرت ادریس(ع)

حضرت هود(ع) اسوه صراحت درون تبلیغ

شیوه تبلیغی حضرت هود(ع)

حضرت لوط(ع) اسوه مبارزه با فساد اخلاقی

شیوه های تبلیغی حضرت لوط(ع)

حضرت صالح(ع) اسوه متانت درون برخورد با مخالفان

شیوه تبلیغی حضرت صالح(ع)

حضرت ابراهیم(ع) اسوه اطاعت محض از فرمان الهی

شیوه های تبلیغی حضرت اسماعیل(ع)

حضرت اسحاق(ع) اسوه صالحان

حضرت یعقوب(ع) اسوه صبر و گذشت

شیوه های تبلیغی حضرت یعقوب(ع)

حضرت یوسف(ع) اسوه عفت و امانت

شیوه های دعوت حضرت یوسف(ع)

حضرت ایوب(ع) اسوه بازگشت دانا بـه درگاه خدا

شیوه عملی و تبلیغی حضرت ایوب(ع)

حضرت شعیب(ع) اسوه اصلاح اقتصادی

شیوه های اصلی دعوت حضرت شعیب(ع)

حضرت هارون(ع) اسوه هماهنگی و همراهی با مبلغ زمان

شیوه های تبلیغی حضرت هارون(ع)

حضرت الیـاس(ع) اسوه پشتکار و تحمل آزار درون راه دعوت

شیوه های تبلیغی حضرت الیـاس(ع)

حضرت السیع (ع) اسوه همکاری و استمرار دعوت

حضرت ذوالکفل (ع) و شیوه های تبلیغی و ارشادی ایشان

حضرت داوود(ع) اسوه کار و تلاش مقدس

شیوه های دعوت حضرت داود(ع)

حضرت سلیمان(ع) اسوه سپاسگزاری

شیوه های دعوت مستقیم و غیرمستقیم سلیمان(ع)

حضرت زکریـا(ع) و شیوه های تبلیغی او

حضرت یحیی(ع) اسوه شـهادت

شیوه های تربیتی و تبلیغی حضرت یحیی(ع)

حضرت یونس(ع) اسوه و عبرت آموز صبر و بردباری درون دعوت

شیوه های تبلیغی حضرت یونس(ع)

فصل سوم: دیگر شخصیت های برجسته قرآن و شیوه های تبلیغی آنان

1-    شخصیت ها و اسوه های با نام

حضرت مریم(ع) اسوه عفت و صدق

شیوه های تبلیغی عملی حضرت مریم(ع)

حضرت لقمان(ع) اسوه حکمت و فرزانگی

شیوه های تبلیغی حضرت لقمان(ع)

ذوالقرنین اسوه زمامداری و اصلاحگری

شیوه های تبلیغی ذوالقرنین

طالوت اسوه فرماندهی

روش های تبلیغی طالوت

2-    شخصیت ها و اسوه های بی نام

مومن آل فرعون اسوه اصلاحگری و حمایت از رسالت انبیـاء

شیوه های تبلیغی مومن آل فرعون

صاحب یـاسین اسوه ادامـه راه رسولان

شیوه های تبلیغی حضرت یـاسین(ع)

آسیـه همسر فرعون اسوه ایمان درون شرایط سخت

شیوه های تبلیغی آسیـه

فصل چهارم: گروهها و جماعت های اسوه

اصحاب کهف اسوه پافشاری بر عقاید صحیح

شیوه های عملی و گفتاری اصحاب کهف

ساحران بنی اسرائیل اسوه مقاومت درون برابر تهدیدهای جبهه کفر

شیوه های تبلیغی ساحران بنی اسرائیل

کشتگان اخرور اسوه جان نثاری درون راه توحید

منابع و مآخذ

 

 

 

 

پیشگفتار: شناخت زوایـایی درس آموز حیـات عبرت انگیز انبیـاء و اولیـای الهی  از مـهم ترین وظایف دانش پژوهان دین باور است. تحمیل صور ازیا از دل هر گفتار و کردار این چهره های درخشان چشمـه ای جوشان از معرفت و ایمان جاری هست و هر قطره از این دریـا زاینده بسی معرفت ها و ایمان ها.

قرآن کریم بـه مثابه کتاب هدایت بشر و کامل ترین مرامنامـه دعوت و تبلیغ، چونان ذره بینی ژرف نگری بـه کاوش درون این زندگی های سراسر درس و عبرت پرداخته و با اشاره یـا تشریح جنبه هایی از حیـات شخصیتهای برجسته تاریخ و دین و ادیـان، نکته ها و درس های ارزشمندی بـه ابنای بشر گفته و درهای گرانبهایی به منظور انسانـهای کمال جو و جما طلب سفته است.

قرآن با این کاروش ژ رف و وسیع، هم بـه معلمان بشر درسهایی کارساز و هم بـه مربیـانش رهنمودهایی روشنگر ارائه کرده است. تحمیل صور ازیا همـه بـه معلمان انسانیت راهکارهای رفع تباهی را ارزانی داشته و همـه بـه مبلغان هدایت گستر، شیوه های دعوت و ترویج دین را آموخته هست و بدین ترتیب شیوه های هدایتی این واپسین کتاب آسمانی و آخرین سند شرایع و حیـاتی، همـه دست اندرکاران تعلیم، تربیت، ارشاد، دعوت، اصلاح و تبلیغ را بـه کار آید.

از آنجا کـه یکی از شیوه های برجسته تبلیغی قرآن، چهره پردازی و معرفی اسوه های حسنـه ای هست که بـه سان چشمـه های نور کام عطشناک هدایت حویـان را سیراب نمایند. درون تحقیق حاضر بیش از هر چیز شیوه های دعوت و تبلیغ پیـامبران و چهره های شاخص قرآن بررسی شده است. جامعیت بی بدیل قرآن و لایتناهی بودن اقیـانوس معارف آن و نیز تنوع اسوه نمایی ها و جهره پردازیـهای این نسخه رستگاری بـه منزله گام درستی درون راه بهره گیری وسیع از آیـات وحی درون عرصه انسان سازی و جامعه سازی و اصلاح نابسامانـه های فکری، اخلاقی و اجتماعی است.

سپاسگزاری عمـیق درون درگاه خداوند متعال بـه خاطر توفیق انجام این پژوهش را بر خود لازم مـی دانم.

مقدمـه

در دوران کنونی کـه شاهد اوجگیری تفکر انقلاب فرهنگی اسلامـی درخشش اسلام ناب محمدی(ص)  در سراسر جهان هستیم و عرصه های جدیدی به منظور تعمـیم و بسط ندای انبیـاء و تعالیم انسانی گشوده شده و جهان معاصر بیش از هر زمان تشنـه پیـام دل انگیز وحی و چشم بـه راه پرتوی نواز خورشید معنویت است. شناخت عمـیق تر اسوه ها و راهکارهای اساسی تبلیغ اهمـیتی مضاعف یـابد.

دستیـابی بـه این راهکارها و بینش ها با پرواز درون آسمان ستاره افشان قرآن و پرتو پذیری از نورهای تابان آن کـه انبیـاء هستند مـیسر مـی گردد. از این رو مطالعه شخصیتهای برجسته و اسوه های قرآن درون ردیف مـهم ترین و ارجمند ترین مباحث قرار مـی گیرد.

از آنجا کـه پژوهش حاضر بیشتر حول محور اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان هست در مطالعه سیره هر اسوه بـه شیوه ای برجسته تر یـا وجهی بارزتر برمـی خورریم کـه شایسته توجه و امعان نظر افزون تر است. از این وجه بارز بـه یک معنا فصل مـیسر دعوت هر نبی یـا ولی را درون آغاز هر مبحث بـه مثابه عنوان و شاخصه آن اسوه ذکر کرده و به تفصیل از آن سخن خواهیم گفت. از همـین رهگذر تنوع اسوه های قرآن و گستردگی شیوه های تبلیغی مستفاد از سیره آنان مورد استفاده نیز ثابت خواهد گشت.

منابعی کـه در طول مطالعات این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته عبارتند از:

1-    تفاسیر قرآن بـه ویژه تفسیر نمونـه

2-    کتب سیره و قصص

3-    کتب تبلیغی و ده ها منبع پراکنده دیگر

گفتنی هست که دشواری اصلی تحقیق حاضر، کمبود منابع مستقیم بوده هست که علاوه بر نقل حوادث زندگانی و صفات الهی چهره های قرآن بررسی روش های ارشادی آنان را محل عنایت خود قرار داده است.

فصل اول: تقسیم بندی اسوه های قرآنی

1- پیـامبران و غیرپیـامبران

در تقسیم بندی اسوه های قرآنی، نخستین ملاک بخش بندی کمـه بـه ذهن تبادر مـی کند ملاک نبوت یعنی تفکیک پیـامبران و غیرپیـامبران است. پیـامبران بـه عناون اسوه هایی کـه پس از تخلق بـه اخلاق الهی و طی مراحل رشد تکامل معنوی از جانب خداوند بـه مقام های رسمـی نبوت، رسالت یـا امامت نائل شده درون ایفای ماموریت وظیفه خویش درون مـیان مردم همت گماشته اند.

 در مقابل شخصیت هایی قرار دارند کـه حایز مقام های والای انسانی و اخلاقی و معنوی شده اند اما خدای متعال ایشان را بـه یکی از آن مناصب مذکور منصوب و مبعوث نفرموده است. اینان فقط چهره های شاخص قرآن درعبادت، صبر، خدمت، جهاد و حمایت از آیین الهی انبیـاء هستند نـه عهده دار منصب نبوت یـا رسالت. البته این هر گز بـه مفهوم دعم دخالت و همت ایشان درون تلاش های تبلیغ نیست بلکه همواره مستقلاً و یـها بـه همراه انبیـاء درون مسیر دعوت کوشیده و حتی خطرهای گوناگونی را بـه جان خریده اند.

براساس این تقسیم، اسوه های پیـامبر عبارتند از پیـامبران نامبرده درون قرآن (آدم، نوح. ادریس. هود. صالح. ابراهیم. لوط. اسماعیل. ذوالکفل. الیـاس. یونس. اسحاق. یعقوب. شعیب. موسی. هارون. داود. سلیمان. ایوب. زکریـا. یحیی. اسماعیل صادق الوعد. عیسی و محمد صلی الله علیـهم اجمعین) و پیـامبران غیرنامدار خضر، یوشع بن نون. اشموئیل. شمعون. ارمـیا. جزقیل. رسولان عیسی و سایر شخصیتهای قرآنی و اسوه ها کـه به مقام نبوت نائل نشده اند عبارتند از : طالوت. لقمان. آسیـه. ذوالقرنین. حضرت مریم. مومن آل عمران. صاحب یـاسین و همچنین جماعتهای اسوه چون اصحاب کهف و ساحران بنی اسرائیل اصحاب اخرود، جماعت ابرار. حواریون عیسی و بهترین است.

2- اسوه های معصوم و غیر معصوم

یکی از تقسیم بندی های مطرح درباره اسوه های قرآنی، تقسیم آنـها بـه چهره های معصوم و غیر معصوم هست . با این تقسیم آن دسته از نمونـه های انسانی و الگوهای قرآنی کـه از جانب خداند بـه مقام نبوت، رسالت یـا امامت نایل شده اند، درون یک سو و الگوهای کـه به هیچ یک از این درجات نائل نشده اما دروت انسانی با پیروی محض از تعالیم انبیـاء، پله های تعالی را پیموده اند و در راه ترویج آن تعالیم کوشیده اند، درون سوی دیگر قرار دارند.

اسوه های همـه جانبه و اسوه های یک بعدی:

اسوه های قرآن دارای مراتب و درجه های متفاوتند و با آنکه ایمان بـه تمام انبیـاء و اصول اسلام حنیف هست . مقام پیـامبران متفاوت و دارای رفعت بیش و کم مـی باشد، گوناگونی القاب اعطا شده بـه انبایء و اولیـاء درون قرآن جلوه های از این تفاضل معنوی است، برخی را لقب نبی و یـا رسول داده و برخی را شاهد معرفی کرده، بعضی را صدیق و پاره ای را آیـه قلمداد نموده و برخی را مثل شمرده است.

تفاوت دیگر ایشان درون مقام الگویی هست که قرآن بـه هر یک از آنان اعطا کرده است. درون منظر قرآن ستایشی بلیغی از رفتار و سیره و افکار برخی اولیـاء شده و در مورد بعضی دیگر را شایسته اقتدای مردم درون زمـینـه های  محدود قلمداد نموده است. بنابراین اسوه های قران را از حیث شایستگی اقتدا مـی توان بـه دو دسته تقسیم کرد:

3-1 اسوه های تمام عیـار و همـه جانبه:

باجستجو درون آیـات و روایـات و تفاسیر و سیره انبیـاء چنین بـه نظر مـی رسد کـه جز شخصیت با فضیلت و وجود پر برکت حضرت ختمـی مرتبت اسوه تمام عیـار دیگری درون عالم انسانی و در قلمرو قرآن یـافت نمـی شود، تنـها اوست کـه تمام فضائل اخلاقی ، معنوی و تبلیغی و مناصب الهی را درون خود گردآورده و خاتم پیـامبران و جامع شرایع و ادیـان و اسوه اسوه های قرآن گردیده است. او تنـها اسوه ای هست که اخلاق ؟؟؟ بر او ارزانی شده هست و رسالتش را جملگی رسولان بـه ویژه اولعزم بشارت داده اند. تنـها اوست کـه رحمت مطلق به منظور عالمـیان معرفی شده هست و اوست کـه صاحب مقامات و القاب بلند تبلیغی است.

3-2 اسوه های یک جانبه یـا چند جانبه:

سایر شخصیتهای قرآن با توجه بـه صفات برجسته و بارزشان درون یک یـا جند موضوع، اسوه انسانـها معرفی شده اند. بـه عبارت دیگر ، قرآن به منظور پیروی هر یک از چهره های نمادین و الگوهای خود شرطها و قیودی راتعیین فرموده و حتی درون برخی زمـینـه ها از پیروی اسوه ای خاص نـهی کرده است. از یکسو همانگونـه کـه گاه یک جنبه برجسته از شخصیت برخی اسوه ها مورد توجه قرار نگرفته و مفهوم نفی الگو بودن جنبه های دیگر از آن استفاده مـی شود، گاه نیز از پیروی جنبه ای خاص درون شخصیت یک اسوه نـهی شده هست این نیز بـه این مفهوم نیست کـه پیروی از جنبه های دیگر شخصیت او همچون این جنبه غیر ممکن هست پس این احتمال وجود دارد کـه بایستی بـه او تأسی جست.

4-    اسوه های با نام و اسوه های بی نام:

اسوه های نیکوی قران را مـی توان بر اساس ذکر نام ، لقب یـا داستانشان بـه اسوه های بانام و بی نام بخش کرد. از بیشتر اسوه های قرآن با ذکر نام درون قران یـاد شده است. کـه برخی از ایشان از پیـامبران و گروهی از چهره های عادی اند.

از مـیان دیگر اسوه های قرآن، کـه در زمره انبیـا قرار ندارند بـه نام تعدادی تصریح شده کـه عبارتند از : لقمان، طالوت، مریم، عمران بن مریم، ذوالقرنین، و تعدادی دیگر نیز بدون ذکر نام بـه لقب یـا اوصافشان اشاره شده هست که عبارتند از:

-        مومن آل فرعون (که براساس روایـات سمعان یـا حرزقیل است).

-        امرأه فرعون(که بنا بر روایـات مشـهور آسیـه بنت فراحم هست ).

-        صاحب یـاسین(که بنا بر روایـات همان حبیب نجار است).

-        بنی آدم(فرزندان آدم کـه هابیل و قابیلند و هابیل از اسوه های نیکی قرآن و مورد ستایش آیـات است.)

5- افراد اسوه و جماعت های اسوه

تنوع اسوه های قرآنی موجب آن هست که علاوه بر افراد اسوه، به منظور گروهها، جماعت ها و امت ها هم نمونـه هایی را معرفی کند کـه شایسته پیروی باشند. بنابراین یک بخش بندی مشخص درباب اسوه های قرآنی، تقسیم آنـها بـه افراد و گروهها است. همانگونـه کـه ابراهیم، لقمان و مریم اسوه تک تک انسان ها بویژه مومنانند، جماعت هایی چون اصحاب کهف، اصحاب اخدود، ساحران بنی اسرائیل نیز به منظور گروههایی کـه در وضعیت های مشابه گرفتار مـی آیند، راهنمای عمل، برخورد و سلوکند. همچنین قرآن مجموعه محمد (ص) و پیروان خالقش را بـه ویژه با تشبیـه آنـها با زراعتی سرزنده و پربازده اسوه تمام امت های پویـا و در حال رشد و تعالی قلمداد مـی کند بـه هر حال جماعت اسوه با ذکر آیـه ای معرفی مـی گردد:

- اصحاب کهف : انـهم فتیـه آمنوا بربهم و زدناهم هری              سوره فتح آیـه 29[1]

- اصحاب اخدود: قبل اصحاب الاخدود النار ذات الوقود                        سوره بروج آیـه 4-5

- حواریون عیسی: قال الحواریونن نحن انصارالله                    سوره صفآیـه 14

- ساحران بنی اسرائیل: قالوا لن نؤثرک علی ما جاءنا من البینات            سوره طه آیـه 72

- بهترین امت: کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون من المعروف و...  سوره آل عمران110

- گروه ابرار: ان الابرار یشربون من کاس کان فراجها کافورا.   سوره دهرآیـه5

فصل دوم: پیـامبران بـه عنوان اسوه و ویژگی های آنان

از مـیان خیل عظیم پیـامبران و رسولان الهی، نام برخی از ایشان درون قرآن مجید ذکر شده و از زندگی عبرت آمـیز دعوت بعد گیر و فرجام کارشان سخن بـه مـیان آمده است. بـه هر حال با نگرش بـه قرآن با دو دسته از پیـامبران مواجهیم، پیـامبران با نام و پیـامبران بی نام.

گروه پیـامبران بانام با توجه بـه مطالعه آیـات قرآن 26نفراست کـه عبارتند از:

آدم، نوح، ادرس، هود، ابراهیم، لوط، اسماعیل، الیسع، ذوالکفل، الیـاس، یونس، اسحاق، یعقوب، یوسف، شعیب، موسی، هارون، داود، سلیمان، ایوب، زکریـا، یحیی، اسماعیل صادق الوعد، عیسی و محمد(ص). از مـیان اینان 18 نفر درون سوره انعام آمده است[2] کـه عبارتند از: ابراهیم، اسحاق، یعقوب، نوح، داود، سلیمان، ایوب، یوسف و موسی، هارون، زکریـا، یحیی، عیسی، الیـاس، یونس، لوط، الیسع، اسماعیل. نام صالح درسوره اعراف[3] و نام هود درون سوره هود.[4] نام شعیب درون سوره عنکبوت.[5] نام اسماعیل درون سوره ص.[6] نام ادریس درون سوره مریم[7] آمده هست و نام آدم درون سوره بقره[8] ذکر گردیده است.

گروه پیـامبران بی نام: تعدادی از پیـامبران الهی نیز با ذکر بخشی از داستان حیـاتشان مورد اشاره قرآن قرار گرفته اند و از روایـات موجود نام و مشخصات دیگر آنـها استخراج و یـا استنباط  شده است، این گروه عبارتند از: خضر درون آیـاتی از سوره کهف- اشموئیل یـا شمعون پیـامبر دوران طالوت درون سوره آل عمران- ارمـیا یـا خرقیل درون آیـه سوره بقره- سه فرستاده عیسی بـه انطاکیـه درون آیـه سوره یس

ویژگی نخست ایشان عصمت هست که کار تبلیغ را آسان تر و موثرتر و نتیجه بخش تر مـی نماید. ویژگی دوم ایشان اعجاز هست که کاملا درون جهت تاثیربخشی بیشتر تبلیغ هست و ویژگی سوم آنان هماهنگی درون اصول عقاید و کلیـات احکام هست و آخرین ویژگی ایشان داشتن صبغه الهی و بشری است.

1-    پیـامبران اولوالعزم اسوه های برتر و شیوه های تبلیغی آنان

در قرآن کریم گروهی ازپیـامبران خدا بـه عنوان اولوالعزم معرفی شده اند و قرآن شخصیت آنان را بـه لحاظ ویژگی های برجسته و صفات بارزشان بیش از دیگران ارج نـهاده و گرامـی داشته است. مطابق آیـات قرآن، صبر و استقامت مـهم ترین ویژگی اولوالعزم مـی باشد(فاصبرکما اولوالعزم من الرسل)، همچنین این گروه از پیـامبران، کتاب و شریعت مستقلی داشته اند و پیـامبران معاصر یـا متاخر از آنان تبعیت مـی کرده اند که تا زمانیکه یکی دیگر از پیـامبران اولوالعزم بـه رسالت مبعوث مـی شد و کتاب و شریعت نوینی مـی آورد. بر اساس روایـات این پیـامبران بالاترین رتبه را درون مـیان انبیـاء از حیث مقام معنوی و قلمرو دعوت دارند و عبارتند از: حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد(ص). این پنج پیـامبر بزرگ درون کنار شرایع و آیین های جدید بـه اندازه وسعت قلمرو دعوت و برای پاسخگوی بـه شرایط جدید ناگریز از آوردن نظام تبلیغی جدیدی بوده اند. از این رو سیره تبلیغی ایشان برجستگی، دوام تاثیر و کارآمدی بیشتری برخوردار گشته و تنوع شیوه های تبلیغی آنان نیز بـه مراتی بیشتر از دیگران بوده هست و پیـامبر اسلام(ص) نیز کـه حق تعالی ا. را ختم پیـامبران قرار داد، چرا کـه شیوه های دع.ت . تبلیغ را بـه او کامل کردو فضائل و ارزشـهای انسانی را بـه کمال درون وجودش بنـهاد و اسوه تمام انسانـها و الگوی جمله پیروان حق فرار داد. بعد اوهم تمام کننده رسالتهاست وهم کال کننده فضیلتها.

ثنای محمد(ص) درون قرآن و اسوه بودن او:

آیـات متعددی درون قرآن بـه شکل مستقیم و غیرمستقیم ضمن تاکید بر شایستگی های منحصر بـه فرد پیـامبر(ص)، الگو بودن او ازهمـه جهات و برای همـه آدمـیان را یـاد اورمـی شود کـه از این مـیان گویـاترین مورد را اشاره مـی کنیم:

«لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة لمن کان یرجوا الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیراً»[9]

قطعا به منظور شما درون اقتدا بـه رسول خدا سرمشقی هست نیکو، به منظور آنکه بـه خدا و روز واپسین ایمان دارد و خدا را فراوان یـاد مـی کند.

محمد(ص) اسوه رحمت:

پیـامبر اکرم(ص) جامع همـه فضائل اخلاقی ومستجمع کلیـه ارزشـهای تبلیغی است، قرآن بیش از همـه انسانـهای برجسته دیگر، آن حضرت را شایسته تاسی دانسته و بیـان داشته کـه اسوه مطلق تنـها وجود مبارک رسول اکرم(ص) است.

با بررسی صفات و شیوه های متنوع پیـامبر بـه نظر مـی رسد این صفت بارز چیزی جز«رحمت» نیست چنانکه درون همـه وظایف او درون رحمت خلاصه شده است؛ «و ما ارسلناک الا رحمة العالمـین»[10]

و ما تو را جز رحمتی به منظور جهانیـان نفرستادیم.

شیوه های تبلیغی پیـامبر اسلام(ص)

روش های کلی دعوت پیـامبر(ص) را درون ره محور بیـان مـی کنیم بـه عنوان استراتژی ها و راهکارهای  اساسی تبلیغ نبوی.

- محور اول: بیـان صریح عقاید و مواضع:

1- اعلام اعتقادات قلبی به منظور مشرکان     2- سازش ناپذیری و عدم نرمش درون اصول

3- برائت و اظهار بیزاری از شرک

- محور دوم: دعوت بر اساس بصیرت:

1- استدلال منطقی و فطری           2- دعوت بـه بررسی بی طرفانـه

3- تردید افکنی درون مـیان مخالفان     4- دعوت بـه مشترکات

- محور سوم: ابتکار درون عمل:

1- ارتباط ها و تماس های فردی بـه منظور دعوت 

 2- حضور درون مـیان قبایل به منظور دعوت

3-پذیرش و؟؟؟ و هیـا تهای نمایندگی        

 4-توجه بـه طبقات مختلف جامعه بـه ویژه ضعفا و جوانان                                  5- اعزام مبلغ بـه شـهرها و قبایل

6- ارسال نامـه دعوت بـه سوی پادشاهان

- محور چهارم: پایبندی بـه حقیقت و پرهیز از هر کذب و باطل:

1- تعیین محدوده وظایف و اختیـارات خود     2- پرهیز از وعده های بی اساس

3- مبارزه با عوامفریبی و سنتهای غلط   

 4- تاثیر و تصدیق رسالتهای پیشین بـه ویژه حنیفت ابراهیمـی

- محور پنجم: بشارت و انذار:

1- بشارت و مژده بـه مشرکان به منظور پذیرش اسلام

2- انذار و هشدار بـه مشرکان    3- تشویق مسلمانان بـه ایمان و عمل صالح

- محورششم: مرحله بندی تبلیغ و بهره برداری از فرصتها و موقعیتها:

1- زمان بندی مراحل مختلف دعوت        2- شروع دعوت از خانواده و نزدیکان

3- گسترش دعوت بر اساس شرایط         4- بر پا نمودن پایگاههای تبلیغی

5- هجرت                                           6- اخذ بیعت از یـاران

- محور هفتم: مدارا و نرمش درون برخورد و معاشرت:

1- پاسخ آرام بـه شبهه ها و تهمتها    2- مرونت و آسان گیری درون مسائل شخصی

3- ارتباط صمـیمـی با همگان          4- تحمل ایذای مشرکان و حتی مسلمانان

- محور هشتم: ابراز محبت و جلب اعتماد:

1- اعطای بخشش و هدیـه بـه افراد و قبایل  2- خوش بینی بـه مومنان

3- عفو و گذشت زایدالوصف                 4- م با مومنان

5- ترویج فرهنگ اخوت                       6- مواسات و کمک بـه هر نحو ممکن

- محورنـهم: هماهنگی با مخاطبان درون معیشت:

1- ساده زیستی                                  2- پرهیز از تکلفات و تشریفات

- محور دهم: ادب و احترام وافر درون برابر مردم:

1- احترام بـه کودکان                2- احترام بـه همـه اقشار و طبقات

حضرت نوح(ع) اسوه استقامت درون تبلیغ:

برجسته ترین ویژگی کـه دعوت نوح را از سایر دعوت های الهی متمایز مـی کند، پایداری و استقامت نوح و پیروانش درون استقرار تبلیغ که تا سرحد توان و امکان است.

استقامت تبلیغی نوح را درون ضمن آیـات متعدد قرآنی درون مـی یـابیم:

«قال رب انی دعوت قومـی لیلا و نـهارا» «پروردگارا، من قوم خود را شب و روز دعوت کردم.»

شیوه های تبلیغی نوح(ع):

1-    شیوه کلی استقامت و مداومت درون تبلیغ

- بیـان صریح عقاید  - مداومت درون تبلیغ   - بهره برداری از تمام فرصتها و شیوه ها   - مرحله بندی تبلیغ (مرحله ابلاغ دعوت، مرحله دعوت فردی، مرحله دعوت توأم علنی و سرّی، مرحله خطاب بـه فطرت و تحریک باطن.)

2- شیوه کلی نصح:[11]

1- عدم درخواست مزد و پاداش 2- ترغیب و تشویق 3- شفقت و دلسوزی درون همـه حال

4- پرهیز از ناامـیدی و یأس      5- آزاد درون دعوت 6- با روحیـه و ذوق بودن

3- برخورد استدلالی و منطقی:

- یـادآوری نعمتهای الهی  - انذار و تبشیر   - جدال نیکو  - پاسخ آرام و منطقی بـه شبهه ها و تهمتها

حضرت ابراهیم(ع) اسوه توحید و خدامحوری:

قرآن بـه ثنای حضرت ابراهیم(ع) پرداخته هست و ذکر نموده کـه خدامحوری و توحید، محور تمام تلاش های تبلیغی و بلکه محور حیـات پر برکت اوست.

شیوه های دعوت حضرت ابراهیم(ع):

پیـامبری چون ابراهیم با آن همـه مدح و ثنایی کـه قرآن درون حق او ابراز داشته و با آن تاکید بر توحید خدامحوری بایستی پیـاده کننده روش های اصیل دعوت و مبتکر شیوه های جدید تبلیغ باشد.

1-    شیوه کلی، بیـان شجاعانـه عقاید توحیدی:

-        شروع دعوت با سوال  - برائت از شرک و کفر بـه صورتهای مختلف(برائت لفظی، برائت عملی)

2-    شیوه کلی جدال احسن:

- نمونـه اول: محاجه ابراهیم با پدر درون سوره مریم    - نمونـه دوم: مناظره با قوم ستاره پرست

- نمونـه سوم: مناظره مفرو، سرکرده کافران(روش اقناع تدریجی، روش مقایسه، روش گفتار نرم یـا قول امـین، روش استدلال بـه کمک محسوسات خطاب توام بـه عقل و دل و تحریک وجدان.)

3- اتخاذ شیوه های متنوع به منظور گسترش توحید:

- عنایت ویژه بـه خانواده  - رحمت و شفقت بـه مخاطبان – تاسیس و تطهیر بیت الله و مرکز عبادت         - تاکید بر نماز    - هجرت   - پیشتازی درون نیکی ها

حضرت موسی(ع) اسوه مبارزه با استکبار:

برجسته ترین بخش دعوت این پیـامبر درون مواجهه با فرعون کـه سمبل حکومتی قدرتمند بود مـی باشد، از این رو موسی (ع) همواره از خدا یـاری مـی خواست و صمـیمانـه بر او توکل مـی کرد.

شیوه های دعوت حضرت موسی(ع):

با توجه بـه کثرت آیـات مربوط بـه تبلیغ و مبارزه با مظاهر کفر بـه قدر فهم از شیوه های ناب او بهره مـی جوئیم.

1- اعلام صریح رسالت و اظهار عقاید     2- قول امـین ، گفتار نرم و دلپذیر

3- برخورد شجاعانـه با تهدیدهای فرعون   4- انذار و هشدار

5- استفاده ازبینات و دلایل روشن            6- توجه بـه دعا و نصرح بـه درگاه الهی درون هر حال

7- یـادآوری نعمتهای الهی و سرگذشت امتها    8- کناره گیری وبرائت ازبی ایمانان

9- جلب همکاری هارون                              10- هجرت به منظور یـافتن عرصه های جدید دعوت                                                 11- امـید و پرهیز از یـاس

12- مبارزه با انحرافات و خرافه ها            13- روش آزمایش و تصفیر

14- برخورد عاطفی                                   15- تعیین نقیبان و کادر اصلی دعوت

حضرت عیسی(ع) اسوه تواضع:

عیسی(ع) یکی زا پیـامبران اوالعزم هست که درون سی سالگی بـه رسالت مبعوث گردید و دارای معجزات فراوان بود، نامش درون قرآن 25بار بـه عنوان عیسی و یـازده بار بـه صورت مسیح و در طی سیزده سوره آمده است. یک سوره قرآنی بـه نام مادرش مریم هست که بخشی از آن درباره ولادت ، زندگی و دعوت عیسی (ع) سخن مـی گوید. وی بیشتر عصر تبلیغی خود را درون سرزمـین بیت المقدس و جایگاه یـهود گذرانده هست . قرآن مجید حضرت عیسی را بـه القابی چون کلمـه الله[12] و روح خدا[13] مدح نموده و طی آیـاتی ستوده است.

شیوه های تبلیغی حضرت عیسی(ع):

1-    دعوت براساس بینـه و آیـات  2- حکمتها و بیـانات موثر

3- تبلیغ بـه شیوه غیر مستقیم      4- مـهربانی و مواسات

5- تواضع                                          6- شروع دعوت از گهواره

7- تشکیل کادر مرکزی دعوت (حواریون)

8- تصدیق تورات و بشارت ختم رسل    9- رفع اختلاف مـیان مردم

10- سیر و سیـاحت تبلیغی                 11- اعزام فرستادگان تبلیغی (به انطاکیـه)  12- ساده زیستی

2- دیگر پیـامبران اسوه و شیوه های تبلیغی آنان:

پس زا ذکر پیـامبران اولوالعزم بـه بررسی دیگر پیـامبران مذکور درون قرآن مـی پردازیم.

حضرت آدم(ع) و ویژگی های او:

حضرت آدم نخستین پیـامبر الهی و پدر بشر هست که قران مجید 25بار درون سوره های بقره ، آل عمران، اعراف، هجر، طه، صاد، بنی اسرائیل و مریم وکهف از او یـاد کرده و داستان خلقت و زندگانی را باز گفته است. مـهم تر از همـه آنکه خداوند او را جانشین خود درون زمـین قرار داده هست و مقامات بلندی کـه قرآن بریـا آدم برمـی شمرد عبارتند از:

1-    تعلیم اسماء و حقایق  2- بازگشت بـه سوی خدا  3- تاسیس کعبه و بیت الله و تعلیم مناسک

بارزترین وجه شخصیت او درتوبه حقیقی و بازگشت بـه درگاه الهی جلوه گر مـی شود.

حضرت ادریس(ع) اسوه تعلیم و تدریس:

حضرت ادریس(ع) از پیـامبران قدیم هست که درون بین دوره آدم و نوح مـی زیسته، نام اصلی او اختوخ بوده و از اجداد حضرت نوح بـه شمار مـی رود. قرآن درون دو جا از او نام و از او بـه نیکی یـاد کرده است.[14]

شیوه های دعوت حضرت ادریس(ع):

1- تعلیم علوم و فنون   2- اصلاحگری و ارشاد مردم بـه آداب و فضایل دیگر و نیکو

3- تفکر الهی و دعوت توحیدی  4- تکلم با زبانـهای متعدد

5- اعتراض بـه حاکم فاسد   6- هجرت به منظور رهایی از فشارها و یـافتن فرصت تبلیغی بهتر.

حضرت هود(ع) اسوه صراحت درون تبلیغ:

حضرت هود(ع) پیـامبر قوم عاد و از نسل نوح و از انبیـای عهد قدیم است. حدود58 آیـه درون قرآن درباره حیـات و دعوتش نازل شده و نامش هفت بار درون لابهآیـات قرآن آمده است.

شیوه های تبلیغی حضرت هود(ع):

1- تاکید بر توحید و نفی آلهه                  2- برائت از شرک و تحدی

3- یـادآوری بـه همراه انذار          4- نصح و امانت       5- رعایت ادب و احترام درون برابر ناسزا و تهوت                 6- عدم درون خواست فرد

حضرت لوط(ع) اسوه مبارزه با فساد اخلاقی:

لوط یکی از پیـامبران صاحب رسالت است، ولی خود معاصر حضرت ابراهیم بوده و به او ایمان آورده است، داستان لوط درون حدود 82آیـه و نامش 27بار درون قرآن مذکور است. قرآن بر مـهم ترین بخش این رسالت مـه مبارزه با انحرافات اخلاقی وعادات زشت قوم لوط هست تاکید ورزیده است.

شیوه های تبلیغی حضرت لوط(ع):

1- مبارزه با فساد اخلاقی   2- گفتار نرم و دلسوزانـه   3- جایگزینی معروف بعد از نـهی از منکر     4- اظهار خشم و برائت از فساد نـه از افراد

5- سخاوت و مـهماندوستی                                 6- عدم درخواست مزد.

حضرت صالح(ع) اسوه صبر و متانت درون برخورد با مخالفان:

حضرت صالح(ع) یکی از پیـامبران قدیم هست که درون مـیان قوم ثمود برانگیخته شدو بـه توحید و خداپرستی دعوت کرد. اما قوم ثمود از عناد و فساد درون اعماق و افکار خود دست برنداشتند. مطالعه درون سیره حیـات و دعوت حضرت صالح نشان مـی دهد کـه این پیـامبر الهی درون برابر برخوردهای نامعقول و خشونت آمـیز و معاندانـه قوم خود همراه بزرگوارانـه رفتار نموده و با اغماض و عفو از خطا و گناهشان درون مـی گذشت.

شیوه های تبلیغی حضرت صالح(ع):

1-    دعوت بـه پرستش خدای یگانـه  2- ذکر نعمتهای الهی و عظمت خالق

3- مناظره و جدال نیکو               4- نصح و دلسوزی بر سرنوشت مخاطبان

5- عدم تاثیر پذیری از جنگ روانی و شیوه های زیرکانـه دشمن.

حضرت اسماعیل(ع) اسوه اطاعت محض فرمان الهی:

اسماعیل صادق الوعد، از جمله پیـامبرانی هست که بـه مقام رسالت نیز نایل شد اما داستان دعوتش درون قرآن مطرح نشده است. اکثر مفسران بر این عقیده اند کـه وی همان اسماعیل پسر ابراهیم بوده و برخی برآنند کـه وی اسماعیل دیگری هست که فرزند خرقیل بوده و به مقام نبوت بنی اسرائیل نایل شده است. بخش عمده داستان اسماعیل درون قرآن، همراهی او با ابراهیم دو تاسیس کعبه  و بیت الله الحرام  و ادای مناسک حج و به ویژه جریـان قربانی را حکایت مـی کند، درون این شرایط اسماعیل، خود پیرو و مـید ابراهیم خلیل است.

شیوه های تبلیغی حضرت اسماعیل(ع):

1- استقامت و صلاح    2- وفای بـه عهد   3- مشارکت درون تاسیس و تطهیر بیت الله     4- اهتمام بـه نماز و زکات     5- تسلیم درون برابر دستورالهی

حضرت اسحاق(ع) اسوه صالحان:

اسحاق فرزند ابراهیم و از پیـامبران مورد ستایش قران است. نامش هفت بار و بیشتر درون قرآن بـه همراه ابراهیم درون ردیف پیـامبران بزرگ آمده است، اما از زندگی وی تنـها آیـاتی تولد او را بشارت مـی دهد. با توجه بـه آیـاتی معرودی کـه از صفات و شخصیت این پیـامبر الهی حکایت مـی کند، مقام بالای و اسوه بودن او از دیدگاه قران قطعی و مسلم است. هر چند شیوه های دعوتش تبیین نشده است، بنابراین مـی توان او را، از نظر قرآن اسوه صالحات دانست و در اصلاح و سدادبه لو اقتدار نمود.

حضرت یعقوب(ع) اسوه صبر و گذشت

برای یعقوب درون طول زندگی مصیبت ها و حوادث تلخی پیش آمده کـه کمتری یـاران آن را داشت و راس آنـها فراق چندین ساله یوسف، عزیز ترین فرزندش بود. یعقوب درون این مصیبتها غرق بود، اما آن آنس از ذکر خدا و سپاس نعمتهای او غافل نگذشت و با توکل بر ذات حق شکیبایی ورزید و به رحمت الهی امـیدوار بود.

شیوه های تبلیغی حضرت یعقوب(ع)

1) کار و تلاش توام با اندیشـه  2) یـاد خدا و قیـامت         3) دعوت بـه اسلام

4) صبر و بردباری             5) دلسوزی به منظور همگان و آمورزش خواهی به منظور خطا                           6) بصیرت و آینده گری  7) مـهمان نوازی و خدمتگزاری مجد

حضرت یوسف(ع) اسوه عفت و امامت

یوسف فرزند یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم(ع) از پیـامبران بنی اسرائیل و انبیـای اعظم الهی هست که بعد از تحمل منتها  و آزمایشـهای فراوان بـه مقام نبوت و حکومت رسید و علی رغم این فشارها درون تمام مراحل زندگی ذره ای بـه گناه مـیل نکرد و ستایش بلیغ خداوندی را نصیب خود نمود. نام یوسف(ع ) 27 بار درون قرآن و عمدتا درون سوره یوسف آورده شد و بسیـار مورد مرح قرار گرفت، محتوی 98 آیـه قرآن بـه زندگانی و دعوتش مربوط است. یوسف بـه حقیقت بطور کامل تمام فضایل اخلاقی و انسانی است، درون شخصیت او همـه حضایل نیکو از مـهر و عفو و تواضع گرفته که تا توکل، عفت، ورع، امانت و تدبیر نـه تنـها جلوه گر کـه شعله ور است.

شیوه های دعوت حضرت یوسف(ع)

1)    خدا محوری 2) تبلیغ عملی و غیر مستقیم 3) اتحاد شیوه های متنوع به منظور پیشبرد دعوت

حضرت ایوب(ع) اسوه بازگشت و انابه بـه درگاه خدا

ایوب پیـامبری از نسل اسحاق هست که نامش چهار بار درون قرآن درون سوره های نساء، انبیـاء و انعام ذکر شده است. نام ایوب بـه موجب نقل قاموس کتاب مقدس درون کتاب عربی بـه معنای بازگشت کننده هست و درون قرآن نیز این معنا مورد نظر است. درون طول حیـات ایوب، مصیبتها و بلاهای بسیـاری بر او وارد آمده کـه شرح آن درون کتب سیره و روایت مکور است، از دشت تمام فرزندان و از بین رفتن تمام دارایی از جمله بلاهای هست که بوسیله شیطان به منظور او پیش آمد ولی او هیچگاه یـاد خدا و تضدع بـه درگاه او را از یـاد نبرد.

شیوه های عملی و تبلیغی حضرت ایوب(ع):

1- صبر و بردباری  2- شکرگزاری نعمتهای الهی   3- نیکوکاری و خدمت بـه مردم

حضرت شعیب(ع) اسوه اصلاح اقتصادی:

حضرت شعیب از پیـامبران و رسولان الهی و معاصر موسی بوده و نامش یـازده بار درون قرآن ذکر شده و 41 ایـه قرآن داستان زندگی و دعوت او را حکایت مـی کند، از آیـات سوره اعراف برمـی آید کـه او بعد از نوح و هود و لوط (ع) بـه پیـامبری برگزیده شده است. آنچه درون مـیان شیوه های او بارزتر است، روش مبارزه منطقی و حساب شده و همـه جانبه با انحرافات اقتصادی است، بنابراین مـی توان او را اسوه قرآن درون اصلاح اقتصادی و مبارزه با انحرافات و نابسامانیـهای اقتصادی دانست.

شیوه های اصلی دعوت حضرت شعیب(ع)

1-    دعوت بـه توحید  2- اعلام صریح مواضع و دعوی اصلاح  3- دعوت بـه اصلاح اقتصادی

4- انذار 5- خیرخواهی و تشویق بـه هدایت    6- عدم درخواست اجر و پاداش

7- پیشبازی درون عمل بـه احکام  8- خطاب توام با عقل و فطرت

9- نـهی از منکر  10- خطابه  11- یـادآوری   12- پاسخ آرام و گفتار نرم و دلپذیر

حضرت هارون(ع) اسوه هماهنگی و همراهی با مبلغ زمان:

هارون یکی از پیـامبران الهی هست که قران بعد از ذکر مقام نبوت، او را بـه فصاحت درون کلام و همکاری با حضرت موسی درون دعوت الهی ستوده است. حدیث مشـهور منزلت درون شان علی(ع) کـه مسلمـین بر آن اتفاق نظر دارند نیز گواه نبوت هارون است، نام هارون بیست بار درون قران .و بیشتر بـه همراهی موسی ذکر شده کـه در مواردی حاوی ستایش شخصیت وی است. درون حیـات تبلیغی این پیـامبر الهی، نخستین مطلب کـه اذهان را بـه خود معطوف مـی سازد. حضور چشمگیر و فعال هارون درون روند دعوت موسی هست و نکته ای اساسی تبعیت محض و اطاعت مطلق و هماهنگی کامل هارون با سیوه های تبلیغی موسی است.

شیوه های تبلیغی حضرت هارون(ع):

1- مبارزه بی امان با شرک   2- پیشگیری از تفرقه   3- دعوت با استدلال و منطق.

حضرت الیـاس(ع) اسوه پشتکار و تحمل ازار درون راه دعوت:

قرآن مجید درون دو یـا سه موضع از الیـاس پیـامبر نام هست یکی درون سوره انعام بعد از نام اسماعیل درون شمار پیـامبران زریـه ابراهیم و نوح و دیگر درون سوره صافات کـه او را از رسولان الهی قلمداد کرده است، بدین ترتیب قران او را بـه مقام صالحان و مرسلین ستوده و مدح کرده است، الیـاس درون راه ترویج توحید و نفی مظاهر شرک بـه پا خاست و در این راه پشتکار زیـادی بـه عمل آورد که تا زمانیکه ناگزیر بـه هجرت و ترک دیـار گردید.

شیوه های تبلیغی حضرت الیـاس(ع):

1- دعوت بـه توحید با انکار ضمنی شرک     2- شیوه مقایسه

3- استقامت و تحمل رنج ها و اهانت ها  

حضرت الیسع(ع) اسوه همکاری و استمرار دعوت:

حضرت الیسع(ع) نیز از پیـامبران بنی اسرائیل هست که بعد از الیـاس ظهور کرده و نامش درون قران دو بار همراه با مدح و ستایش آمده و به خیر و فضیلت توصیف شده است. مطابق روایـات، الیسع جانشین الیـاس بوده کـه پس از تلاش ها وتبلیغی و زمـینـه سازی مفید و موثر، راه را به منظور ایمان بنی اسرائیل هموار کرده است. قرآن کریم بـه شیوه های تبلیغی حضرت الیسع هیچ اشاره ننموده و تنـها او را لوح را مدح نموده است، اما آنچه از روایـات موجود بر مـی آید این هست که الیسع درون شرایط خفقان و فشار و بدون آنکه رابطه خویش مـیان او و الیـاس بوده باشد همراهی و مساعدت نیکویی با الیـاس انجام داده و پس از لوجونی از عهده جانشینی او برآمده است.

حضرت ذوالکفل(ع) و شیوه های تبلیغی و ارشاد او

ذوالکفل یکی از پیـامبران بنی اسرائیل و فرزند ایوب هست که روم سلطنت نیز داشت و چون مردم را بـه جهاد با دشمن دعوت کرد، بهانـه هایی آوردند بعضی از مفسران ذوالکفل را لقب حزقیـان دانسته و مفاد آیـات244و245 سوره بقره را بـه او مربوط مـی داند کـه برخی از مفسران وی را همان یوشع یـا الیـاس و یـا زکریـا دانسته اند، نام او را قرآن دوبار و آن هم همراه با مداحی آشکار آمده هست و شیوه های تبلیغی او را اینگونـه بیـان مـی کند:

1) صبر و استقامت       2) قضاوت صحیح مـیان مردم     3) تاکید بر جهاد

حضرت داود(ع) اسوه کار و تلاش مقدس

حضرت داود نخستین پیـامبری هست که بـه حکومت گسترده دست یـافته و موفق بـه اجرای وسیع احکام الهی شده است. نام داود شانزده بار درون قرآن آمده و داستان زندگی و دعوتش درون طی حدود دوازده آیـه ذکر شده هست و نکات برجسته شخصیت او آن بود کـه علی رغم منصب نبوت و حکومت با تواضع تمام مردمان از دسترنج زندگی خویش استفاده کرد و حرفه هایی چون آهنگری، زره بافی و ... را انجام مـی داد، از جمله پیـامبرانی هست که از شیوه های دعوت او درون قرآن و تایغ ذکری بـه مـیان نیـامده، اما از شخصیت های برجسته و جامع الاطراف قرآنی و مورد تمجید و ستایش آیـات متعدد است.

شیوه های دعوت حضرت داود(ع)

1) توجه بـه خدا و سپاسگذاری دائمـی      2) داوری عادلانـه و احقاق حق

3) جهاد شجاعانـه درون راه خدا     4) ساده زیستی و تأمـین معاش از دسترنج خود

5) التزام بـه نظم و نظارت و وقت شناسی     6) وعظ واندرز 7- آواز نیکو

یکی از نعمتهای خداداد داود، صوت زیبا و خواب و آواز نیکویی بود، بـه وسیله آن پیـام های آسمانی زبور، فرامـیر و حکمتها را بر مخاطبان مـی خواند و مـی توان وی را اسوه کار و تلاش وصنعت دانست، بـه موجب آیـه 161 سوره نساء، بـه حضرت داود کتاب زبور داده شده است.

حضرت سلیمان(ع) اسوه سپاسگزاری:

حضرت سلیمان(ع) پسر داود از پیـامبرانی هست که بـه اقتدار دنیوی نیز دست یـافته و پهناورترین و بانفوذترین حکومت تاریخ را تشکیل داده است، طوریکه جن و ملک و باد و باران و پرندگان و وحوش نیز تحت فرمان او بودند. سلیمان همواره رو بـه خدا داشت و، بدین لحاظ قرآن او را بنده ای مقربو شایسته معرفی فرموده است. دعوت این پیـامبر الهی بـه طور عمده درون سوره نمل و درداستان ملکه و قوم سبا تجلی یـافته و یکی از زیباترین و آموزنده ترین فرآیندهای تبلیغی درون دعوت ملکه بـه توحید، ترسیم نموده است.

شیوه های دعوت مستقیم و غیرمستقیم حضرت سلیمان(ع):

1- داوری صحیح و احقاق حق     2- خدامحوری و شکرگزاری دائم

3- استفاده از فرصتها جهت تبلیغ   4- زمـینـه سازی دعوت با ارئه قدرت الهی

5- ایجاد جو تفاهم و آزادی اظهار نظر 6- تبلیغ عملی و غیرمستقیم

7- نظارت بر تمام نیروهای تحت فرمان    8- ساده زیستی و هنی با مستمندان

9- سخن گفتن بـه زبانـهای متعدد   10- ابلاغ دعوت بـه صورت ساده، صریح و موجز.

حضرت زکریـا(ع) و شیوه های تبلیغی او:

حضرت زکریـا(ع)، پیـامبری از نسل سلیمان و پدریحیی هست که کفالت و سرپرستی مریم. مادر عیسی را نیز بر عهده داشت و خانواده اش بیت تقوا، عفاف و عبادت بود. نام این پیـامبر الهی هفت بار درون قرآن درون سوره های آل عمران، انعام ، مریم و انبیـاء یـاد شده است. قرآن مجید از زکریـا تحت دو عنوان یـاد کرده است، یکی کفالت مریم دیگر بشارت بـه تولد حضرت یحیی(ع) و همچنین خانواده اش را بـه کار نیک و خشوع و دعا بـه درگاه حق ستوده هست و شیوه های تبلیغی او را بیـان مـی کند کـه عبارتند از:

1- پیشتازی درون خیرات       2- عبادت خالصانـه و سفارش بـه آن

حضرت یحیی(ع) اسوه شـهادت:

یحیی پسر زکریـا یکی از پیـامبران ستایش شده درون قرآن هست که درون پنج آیـه ذکر شده است. بـه موجب آیـه 13 سوره مریم، بـه یحیی خطاب شده کـه کتاب را با قوت و نیرو بگیر، از این آیـه استفاده مـی شود کـه یحیی صاحب کتاب بوده است. هر چند درون مورد دعوت یحیی درون قرآن شرحی داده نشده و تنـها تولد مذکور است، مـی توان برخی از خصوصیـات اخلاقی و شیوه های تربیتی وتبلیغی او را استنباط نمود، کـه با توجه بـه شـهادت مظلومانـه ام کـه در پی عدم خضوع و تسلیم درون برابر قدرتهای حاکم بود، حتما او را اسوه شـهادت و جان نثاری راه خدا بدانیم.

شیوه های تربیتی و تبلیغی حضرت یحیی(ع):

1- دعوت بـه توحید و ارشاد بـه نیکی   2- حسن خلق و نیکوکاری  3- ساده زیستی

حضرت یونس(ع) اسوه و عبرت آموز صبر و بردباری درون دعوت:

یونس از رسولان بزرگ خداست کـه برای هدایت مردمان سرزمـینی پر جمعیت مبعوث گردید و با شیوه های گوناگون آنـها را بـه دستورهای الهی و عقاید توحید آشنا ساخت. نام یونس درون آیـات چهار بار ذکر شده و بارها از شخصیت او تمجید شده است. از آن جا کـه قرآن بـه صراحت مخاطبان خود را درون شیوه دعوت از پیروی و تأسی بـه یونس بازداشته است، نمـی توان او را یکی از اسوه های کامل قرآن درون زمـینـه دعوت الهی شمرد. البته این مفهوم نفی دیگر ارزشـها و فضایل این نیست، چنانکه نمونـه های از محاسن و خوبی های او درون قرآن ذکر شده است. داستان او درس آشکار و عبرتی موثر و آموزنده به منظور مبلغان مـی باشد کـه همواره شیوه های تبلیغ خود را بر صبر و شکیبایی استوار سازند و از خشم و غضب و اغراض درون سیر دعوت بپرهزند چون یونس درون تبلیغ خود صبر پیشـه نکرد و اش تنگ گردد و بار دعوت را بـه کناری نخهاد و عصبانی شد بعد خدا وی را گرفتار کرد کـه سختی دعوت ؟؟؟ ناچشز بود و اگر توبه نمـی کرد نجات از آن برایش مـیسر نمـی شد.

شیوه های تبلیغی حضرت یونس(ع)

1- تبلیغ پیگیر و مستمر                  2- تسبیح و توسل

فصل سوم: دیگر شخصیتهای برجسته قرآن و شیوه های تبلیغی آنان

1-    شخصیت ها و اسوه های بانام

اسوه هایی کـه نام آنان منتظران یـاد شده بـه داستان زندگی شان اشاره رفته است.

حضرت مریم(ع) اسوه عفت و صدق

حضرت مریم(ع) مادر عیسی مسیح از چهره های بارز قرآن هست که نامش 34 بار درون خلال آیـات و سور مختلف یـا شده. داستان عبرت آموزش طی سی آیخه درون سوره ای کـه به نام خود اوست و دیگر سوره ها بیـان شده است. درون بیشتر موارد از او بعنوان مادر عیسی یـاد شده و آن حضرت یکی از چهار بانوی بزرگ و گرانقدر ادیـات ابراهیمـی بـه شمار مـی رورد. قرآن همانگونـه کـه از مـیان مردان اسوه را درون چهره یوسف صدیق معرفی نموده، از مـیان زنان نیز اسوه کامل عفاف را نمایـانده هست تا حجت الهی بر همگان تمام کرد. آیـات قرآنی بیش از هر صفت مریم عذرا را بـه عفت ستوده است، چه به منظور زن بهترین راه عملی دعوت و ترویج ایمان و اخلاق پاکدامنی و عفت است. بنابراین عفاف، صدق و قنوت، شاخصه های حضرت مریم را تشکیل مـی دهند کـه با عنایت بـه برجسته ترین آنـها او را اسوه عفت و صدق معرفی نموده اند.

شیوه های تبلیغی عملی حضرت مریم(ع)

1- عبادت و قنوت دائم                               2- تصدیق کامل کلمات الهی

3- تبعیت کامل از مشیت الهی و تحمل سختی ها درون این راه

حضرت لقمان(ع) اسوه حکمت و فرزانگی

یکی از شخصیتهای بازر و  برجسته قرآن لقمان حکیم هست که درون تاریخ نیز از او بسیـار یـاد شده است. وی از دانشمندان تیزبین و دوراندیش و حکیمان فرزانـه جهان بشریت و معاصر حضرت داوود نبی بوده است. برخی او را غلامـی سیـاه از سرزمـین سودان دانسته اند کـه دلی روشن و اندیشـه ای باز و ایمانی استوار داشت. بعضی گفته اند عبدی حبشی و قاضی درون مـیان بنی اسرائیل بوده است. دیگری گوید: او قهرمان و حکیمـی افسانـه ای از عربستان پیش از اسلام است. نام لقمان تنـها دوبار درون سراسر قرآن ذکر شده اما آیـات متعددی صفات و مواعظ او را بیـان مـی کند و یک سوره بـه نام اوست. لقمان درون عرصه اندیشـه، با والاترین افکار و آراء بـه ارشاد پرداخت و در عرصه عمل نیز کاملترین اخلاق و سلوک را بـه نمایش مـی گذاشت بنابراین تشخیص او الگوی تمام عیـار حق جویـان بود و مـهمترین جلوه حکمت لقمانی شرکت ستیزی او د همـه فرصتها بود.

شیوه های تبلیغی حضرت لقمان(ع)

1- احساس مسئولیت دائم به منظور ارشاد مردم           2- کاربرد وسیع تمثیل و تشبیـه

3- دعوت بـه توحید و نفی شرک        4- استفاده بجا از فرصتها جهت ارشاد

5- مقایسه                                  6- حکمتهای ظریف

7- وعظ جامعه

ذوالقرنین اسوه زمامداری و اسلام داری

ذوالقرنین از چهره های نیرومند و مدبر قرآن مجید است، کـه عرصه سازندگی و نبرد با دشمنان و اداره امور کشور، درون قرآن از او تمجید شده است. درون قرآن کریم سه بار از او یـاد شده و داستانش درون آیـات 82 که تا 96 سوره کهف بیـان شده است. او پیـامبر نبوده، بلکه بنده شایسته خدا و خیرخواه مردم بوده هست برخی او را همان اسکندر مقدونی دانسته اند. عده ای او را کوروش کبیر مـی شمارند.

هدف قرآن طرح داستان ذوالقرنین ارائه نمونـه ای از زمامدار و مدبر هست که نتیجه این زمامداری اصلاح تمام شئون اقتصادی، اجتماعی و امنیتی مردم بوده است.

شیوه های تبلیغی ذوالقرنین:

1- تدبیر حکمتانـه و اقدامات عمرانی                2- دعوت بـه خدا و توحید

3- تشویق مردم بـه همت و تلاش                    4- تشویق و تنبیـه حکیمانی

5- طرهای سنجیده و دقیق                   6- رسیدگی بـه همـه اقوام و اقشار و ایجاد امنیت                                          7- نصح، خیر خواهی و دلسوزی        

8- عدم درون خواست پاداش                        9- آسا نگری و سیر

طالوت اسوه فرماندهی

یکی از چهره های شاخص قرآن درون زمـینـه حکومت و فرماندهی طالوت هست که قصد او درون سوره بقره[15] آمده است. وی از سامبر زمانش بنا بـه وحی یـا الهام بـه فرماندهی قوم بنی اسرائیل منصوب شد و او را نخستین پادشاه بنی اسرائیل مـی دانند. بهر هر حال قرآن از زمان پیـامبر زمان کـه او را اشموئیل[16] دانسته اند از او بـه نیکی یـاد کرده است.

روش های تبلیغی طالوت

1- اطاعت از پیـامبرزمان                  2- قرار نشانـه و نمادی به منظور جبهه حق

3- مقابله با یأس بـه وسیله یـاد خدا     4-آزمایش و ارزیـابی نیروها

2- شخصیت ها و اسوه های بی نام

اسوه هایی کـه بدون ذکر نامشان د قرآن بـه لقب و فعالیتهای تبلیغی و وقایع حیـاتشان اشاره شده است.

مومن آل فرعون اسوه اصلاحگری و حمایت از رسالت انبیـاء

قرآن مجید درون معرفی چهره های برتر انسانیت بـه انبیـا اکتفا نکرده و چهره مصلحان دیگری را نیز به منظور جامعه انسانی ترسیم کرده است. مومن آل فرعون از جمله درخشان ترین چهره های قرآنی هست که بـه موازات پیـامبر زمانش و نیز مخالفت با فرعون قدرتمند و ستمگر مورد ستایش قرار گرفته و داستان اعتراض و ارشاد او درون برابر فرعونیـان، باشکوه و جلوه خاصی درون آیـات سوره مومن بیـان شده است، از همـین رو درون لسان مبارک رسول خدا(ص)  وی یکی از صدیقان و پیشتازان شمرده شده است.  مومن آل فرعون را حتما یک مصلح کامل قلمداد کرد. چرا کـه محیطی شرک آلود و طغیـان زده و پر از ستم و با وجود برخورداری از مکنت و دارایی دنیوی بـه همـه تعلقات و مظاهر دنیـا پشت مـی کند و با تمام وجود ندای دفاع از پیـامبر زمان را سر مـی دهد.

شیوه های تبلیغی مومن آل فرعون

1- فعالیت پنـهانی به منظور دعوت                       2- منطق کوبنده و استدلال خوشـه ناپذیر

3- انزار همراه با یـادآوری                  4- خیرخواهی و دلسوزی بسیـار

5- تبلیغ درون مراحل متعدد    6- شیوه همراهی و مدارا با مخاطبان

7- تشویق و ترغیب                        8- شیوه مقایسه

صاحب یـاسین اسوه ادامـه راه رسولان

صاحب یـاسین ازشخصیتهای برجسته قرآن کریم درون عرصه دعوت و اصلاح بـه شمار مـی رود کـه برای سعادت قومش از جان مایـه گذاشت و با استدلال و اصرار آنان را بـه قبول دعوت فرشتگان عیسی ترغیب نمود. وی درون دوران دعوت عیسی و در پی ارسال سه فرستاده عیسی بـه انطاکیـه درون این شـهر ظهور کرد و به طور جدی از دعوت این رسولان پشتیبانی نمود. قرآن از او با تعبیر «رجل سعی من الاقصی المدینـه» مر د شتابان از آن نوی شعر یـاد مـی کند و در پی آیـات سوره یس ماجرای دعوتش را بیـان مـی کند و به محض ورود رسولان عیسی بـه شـهر بـه آنان ایمان آورده بود و نیز درون بحارالانوار و در قصص الانبیـاء تقلبی نیز نام او حبیب نجار ذکر شده است. بعد از آنکه حضرت عیسی رسولانی را به منظور هدایت مردم انطاکیـه به منظور شـهر گسیل داشت جبیب گام بـه عرصه تبلیغ نـهاد.

شیوه ای تبلیغی حضرت یـاسین.

1- تکیـه بر استدلال برهان      2- تحمل شکنجه و آزار   3- قیـام و اظهار دین درون برابر کافران     4- دلسوزی و مـهربانی

آسیـه همسر فرعون اسوه ایمان درون شرایط سخت

دیگر زن نمونـه اسوه و نمونـه قرآن، آسیـه بنت مزاحم هست که هر چند پرورش یـافته دربار فرعونیـان و همسر فرعون زمان بود از استکبار و فساد پیرامون خویش رها شد و یکباره بههمـه تعلقات دنیوی پشت نمود و نـه تنـها اسوه زنان بلکه اسوه تمام مومنان شد که تا اینکه قرآن او و حضرت مریم را اسوه و نمونـه اهل ایمان معرفی کرده است. خداوند درون قرآن از مـیان زنان چهار زن را برگزیده هست مریم، آسیـه، خدیجه و فاطمـه(علیـهن السلام)

مـهمترین شاخصه آسیـه آن هست که علی رغم زندگی درون محیط پر از شرک و استکبار بـه خداخواهی روی مـی آورد و جاذبه های دنیوی را هیچ مـی انگارد و تا سرحد جان درون راه ایمان پابرجا و استوار مانده و اگر چه بزرگترین کاخ های دنیـا را درون اختیـار دارد و خانـه بهشتی از خداوند مـی طلبد.

شیوه های تبلیغی آسیـه

این اسوه قرآنی شیوه های علمـی تبلیغی اش مبلغ ایمان، فداکاری و خداجویی است.

1- قصد جدی گریز از محیط شرک و فساد    2- برائت از ستم و ستمگر  3- پناه بـه اهل ایمان 

فصل چهارم: گروهها و جماعتهای اسوه

جماعت ها و دسته هایی کـه با منش توحید و اقدامات تبلیغی عروج الهی و دعوت انبیـا بوده اند.

اصحاب کهف  اسوه پافشاری بر عقاید صحیح

اصحاب کهف گروهی از انسان های وارسته زمان ها دورنگ به منظور حفظ باورها و آرمان های الهی خود تمام مظاهر و جلوه های دنیرا را گذاشته و دیـار  خویش را ترک گفتند. جوانمردانی کـه جانـهایی سرشار از ایمان و حیـاتی لبریز از هدایت دانشمند، قرآن با ستایش فراوان ارز ایشان یـادکرده و گوشـه هایی از زندگانی افتخار آمـیز آنان را بـه زیبایی بـه تصویر کشیده است. گروه اصحاب کهف درون راه حفظ عقاید و ارزش های والای توحیدی سختی های زیـادی را متحمل شدند، محور همـه این اقدامات پافشاری بر عقاید صحیح و استقلال درون عقیده بود کـه اصحاب کهف بـه خاطر آن بهای سنگینی پراختند و در عوض نام خویش را د تاریخ موحدان جاودانـه مـی بخشد.

شیوه های علمـی و گفتاری اصحاب کهف

1- قیـام درون برابر سلطان مشرک و ظالم   2- قاطعیت و صراحت درون اظهار عقیده   3- استدلال خواهی    4- هجرت بـه هنگام تنگنای دعوت  5- امـیدواری بـه رحمت خدا  6- التزام بـه احکام دین   7- فعالیت مخفی و حفظ اسرار

ساحران بنی اسرائیل اسوه مقاومت درون برابر تهدیدهای جبهه کفر

یکی از گروههایی کـه در قرآن سرگذشت افتخاران نقل و از شخصیت مـهم شان تجلیل شده ساحران فرعون اند، کـه پس از استماع براهین توحیدی و رؤیت آیـات الهی و اعجاز غیبی بـه دست موسی ایمان آوردند و علیرغم همـه فشارها و شکنجه ها، بر این ایمان پای فشردند.

سرگذشت این گروه انقلابی و پیشتاز طی پنجاه آیـه از سوره های اعراف، طه، شعرا و یونس درون ضمن داستان موسی(ع) نقل شده. برجسته ترین ویژگی ساحران فرعون کـه بطور قطع دارای تاثیر تبلیغی مـی باشد. مقاومت ایشان درون برابر تهدیدهای متعدد دستگاه ستم فرعون است، ساحران باایمان، اصحاب کفر را غافلگیر مـی د.

شیوه های تبلیغی ساحران بنی اسرائیل

1- اعلام صریح ایمان    2- مقاومت درون برابر تهدیدها    3- شیوه تحول آگاهانـه و عمـیق   4- عدم تردید درون پذیرش حق  5- توکل خدا و یـاد قیـامت

کشتگان اخدود اسوه جان نثاری درون راه توحید

یکی از جماعتهای الگو درون قرآن کـه با افتخار و عزت از آنـها یـاد شده است. کشتگان اخدود مـی باشند قرآن درون سوره بروج از آنـها و سرنوشت عبرت آموز، و مقاومت جانانـه شان درون راه عقیده توحیدی سخن گفته است:

«قیل اصحاب الاخدود. النار ذات الوقود. اذهم علیـها قعود. و هم علی ما یفعلون بالمونین شـهود»[17] 

کشته شدگان یـاران گودال (خندق) همان آتش مایـه دار و انبوه. آنگاه کـه آسمان بـه تماشا نشسته بود و خود برآنچه بر سر مومنان مـی آورند گواه بودند. اصحاب اخدود همان مومنان شـهیدند. بارزترین صفت اصحاب اخدود کـه آنان را بـه مقام الگویی مـی رساند، جانفشانی و فداکاری بی دریغ درون راه اعتقاد توحیدی هست و مقاومت و رشیدی این گروه درون برابر تهدیدهای جدی سرکردگان کفر هست که مـی خواستند زندگی دنیـا را بـه بهای ایمان بـه آنـها و هنر و اینان بر ایمان خویش که تا آخرین لحظه پای فشردند.[18] بنابراین آنچه از مجموع روایـات مشـهور برمـی آید کـه اصحاب اخدود آزادانـه را بردین جبری و تحمـیلی و آیین منسوخ ترجیح دارند و از دین بر حق مسیحیت کـه آخرین رسالت معتبر درون زمانشان بود، بیرون نشدند و فرجامشان شـهادت و سعادت عقبا گشت.

منابع و مآخذ

1-    تاریخ پیـامبر اسلام، آیشی . محمد

2-    تحقیقی درون دین یـهود: آشتیـانی ، جلال الدین 1368

3-    تحقیقی درون دین مسیحیت: آشتیـانی ، جلال الدین 1368

4-    قصص الانبیـاء: ابن کثیر، عبدالله

5-    اخلاق انبیـا از آدم که تا خاتم: تاج لنگرودی، محمد مـهدی 1370

6-    قصه های قرآنی: زمانی، مصطفی

7-    قرآن شناخت: خرمشاهی، بهاء الدین 1374

8-    سیره نبوی: دلشاد تهرانی، مصطفی 1372

9-    پژوهشی ذر تبلیغ: رهبر، محمدتقی 1371

10-                        سیره رسول الله:   زریـاب، عباس 1370

11-                        تاریخ اسلام از آغاز که تا هجرت: دوانی، علی

12-                        روش های تبلیغی حضرت موسی: ضیـایی، علی اکبر1367

13-                        مکارم الاخلاق: طبرسی، حسن بن فضل

14-                        سیره صحیح پیـامبر بزرگ اسلام(ص): تاج آبادی، حسین 1372

15-                        نقش اسوه ها درون تبلیغ قربیت: عباس مقدم، مصطفی 1371

16-                        روش تربیتی اسلام: جعفری، محمد مـهدی

17-                        سیری درون سیره نبوی: مطهری، مرتضی 1366

18-                        آموزش عقاید: مصباح یزدی، محمدتقی 1367

19-                        پیـام قرآن: مکارم شیرازی، ناصر 1371

20-                        امام الگوی ماست: واثقی، قاسم

21-                        اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان: عباس مقدم، مصطفی

22-                        فروغ ابدیت: سبحانی، جعفر ج2، 1361

23-                        مربی نمونـه: سبحانی، جعفر 1362

24-                        دیباچه ای بر رهبری: صاحب الزمان، ناصرالدین 1348

مکان منابع: کتابخانـه گروه معارف دانشگاه، کتابخانـه رضوی ، کتابخانـه آستانقدس، کتابخانـه دانشگاه علوم قرآنی مشـهد                     پایـان

---

[کانون نمازوقرآن جرعه نورزابل تحمیل صور ازیا]

نویسنده و منبع |

---